Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa jest państwową osobą prawną, której Skarb Państwa powierzył wykonywanie prawa własności w odniesieniu do nieruchomości przekazanych do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa, określone w ustawie z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, a także w innych przepisach i dokumentach, wyznaczających kierunki i zakres działania KOWR oraz realizacji założeń polityki społeczno-gospodarczej państwa, zwłaszcza na rzecz wsi, rolnictwa i gospodarki żywnościowej.
W ramach określonego w art. 5 ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa ustawowego stosunku powiernictwa, KOWR uzyskał kompetencję do wykonywania we własnym imieniu praw Skarbu Państwa w odniesieniu do, stanowiącego własność Skarbu Państwa, mienia Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa. Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa występuje w obrocie prawnym samodzielnie, jako odrębny jego uczestnik (osoba prawna).
Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa kontynuuje działalność Agencji Nieruchomości Rolnych następczyni Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa w zakresie gospodarowania Zasobem Własności Rolnej Skarbu Państwa z uwzględnieniem regulacji zawartych w ustawie o kształtowaniu ustroju rolnego. Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa została powołana w październiku
1991 r. mocą ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa po to, aby przejąć, zrestrukturyzować i sprywatyzować mienie po byłych Państwowych Gospodarstwach Rolnych, nieruchomości rolne Państwowego Funduszu Ziemi, a także inne mienie stanowiące własność Skarbu Państwa. Ponadto na podstawie przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników Agencja została także zobowiązana do przejmowania na własność Skarbu Państwa nieruchomości rolnych, wchodzących w skład gospodarstw rolnych, na wniosek właścicieli, którzy mają ustalone prawo do emerytury lub renty z ubezpieczenia społecznego rolników. Do końca 1995 r,, kiedy zasadnicza część tego zadania została zrealizowana, Agencja przejęła do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa około 4 414 tys. ha, z których ponad 83 % pochodziło z 1 666 zlikwidowanych państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej (ppgr) o przeciętnej powierzchni 2 250 ha.
Przejęte państwowe gospodarstwa rolne podlegały restrukturyzacji, w ramach której m.in. wydzielano do zaoferowania w drodze sprzedaży lub dzierżawy zarówno większe obszarowo nieruchomości posiadające bazę budynkową, jak też grunty niezabudowane, służące głównie powiększaniu istniejących gospodarstw indywidualnych. Restrukturyzacja prowadziła również do wydzielenia gruntów na inne cele, np. gruntów niezbędnych gminom na realizację zadań własnych, czy też gruntów nierolnych. Opracowywane programy restrukturyzacji przedstawiające sposób zagospodarowania mienia pochodzącego z byłych ppgr, przedkładane były do zaopiniowania gminom oraz konsultowane z organizacjami społeczno-zawodowymi rolników.
Od początku działalności Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa i jego poprzedniczek prawnych: Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa i Agencji Nieruchomości Rolnych do 30 listopada 2022 r. przejęto do Zasobu WRSP 4 757 385 ha gruntów, z czego trwale rozdysponowano 3 412 531 ha. W ramach sprzedaży i odpłatnego przekazania rozdysponowano 2 730 528 ha. Nieodpłatnie przekazano uprawnionym podmiotom 682 003 ha gruntów Zasobu, z tego samorządom terytorialnym 60 276 ha, Lasom Państwowym 155 546 ha, kościelnym osobom prawnym 90 403 ha i podmiotom uprawnionym w trybie ustawy Prawo wodne 246 483 ha.
Stan gruntów pozostających w Zasobie WRSP na 30 listopada 2022 r. wynosił ogółem 1 344 854 ha, z czego grunty znajdujące się w dzierżawie stanowiły 1 072 468 ha, w trwałym zarządzie 17 387 ha, użytkowaniu wieczystym 52 463 ha, dożywotnim użytkowaniu 2 030 ha, bezumownym użytkowaniu 7 446 ha. Powierzchnia gruntów Zasobu WRSP nie posiadających kwalifikacji sposobu rozdysponowania wynosiła 163 679 ha, a powierzchnia gruntów obcych w Zasobie WRSP (tj. gruntów, które z mocy prawa przeszły w gestię innych podmiotów, lecz pozostają w ewidencji Zasobu do czasu ich protokólarnego przekazania tym podmiotom) wynosiła 28 993 ha. Stan Zasobu WRSP po odjęciu gruntów obcych wynosił 1 315 862 ha.
Tabela 1. Grunty pozostające w Zasobie WRSP wg poszczególnych form zagospodarowania wg stanu na 30 listopada 2022 r. (w ha) w podziale na OT KOWR
Rys. 1. Grunty pozostające w Zasobie WRSP (1 344,9 tys. ha) wg stanu na 30 listopada 2022 r. w podziale na województwa
Rys. 2. Zagospodarowanie gruntów pozostających w Zasobie WRSP wg stanu na 30 listopada 2022 r. (w tys. ha) – 1 344,9 tys. ha
Głównym kierunkiem nietrwałego rozdysponowania i zagospodarowania nieruchomości Zasobu WRSP jest dzierżawa. Dzierżawa nieruchomości rolnych cieszy się dużym zainteresowaniem, gdyż jest to dogodny sposób użytkowania gruntów i budynków, nie wymagający angażowania dużych środków finansowych, jak ma to miejsce przy nabywaniu nieruchomości. Wydzierżawienie nieruchomości Zasobu WRSP następuje w trybie przetargowym (przede wszystkim w drodze przetargów ograniczonych dla rolników indywidualnych) lub w trybie bezprzetargowym (w przypadkach określonych w ustawie).
Według stanu na 30 listopada 2022 r. w dzierżawie pozostawało 1 072,5 tys. ha (tj. 80% powierzchni pozostającej w Zasobie WRSP) na podstawie zawartych 68,3 tys. umów dzierżawy.
Tabela 2. Grunty Zasobu WRSP w dzierżawie wg stanu na 30 listopada 2022 r. (w ha) w podziale na Oddziały Terenowe KOWR i województwa
W okresie 1 stycznia – 30 listopada 2022 r. wydzierżawiono ogółem 34 748 ha gruntów Zasobu WRSP, na podstawie 3 630 zawartych umów, z czego 98,4 % w trybie przetargowym.
Według stanu na dzień 30 listopada 2022 r. w ogólnej powierzchni gruntów Zasobu WRSP pozostawało do rozdysponowania 163,7 tys. ha. Dokonana w jednostkach terenowych szacunkowa ocena przydatności tych gruntów do różnych celów (wg stanu na grudzień 2021 r.) wskazała, że znaczna część gruntów (ok. 72%) może być sprzedana lub wydzierżawiona kontrahentom KOWR na cele związane z produkcją rolną z tym, że większość z tych gruntów cechuje niska przydatność rolnicza oraz znaczne rozdrobnienie. Kolejne grunty (ok. 17%) określono jako kwalifikujące się do wykorzystania w celach nierolniczych – zwłaszcza pod zalesienia i budownictwo, a także na cele rekreacji i związane z ochroną przyrody. Dla pozostałych gruntów (ok. 11%) nie zdefiniowano możliwych kierunków ewentualnego wykorzystania. Ocenia się, że znaczna część tych gruntów charakteryzuje się dużym rozdrobnieniem oraz innymi niekorzystnymi cechami (np. nieuregulowane stosunki wodne, zakamienione, położone na skarpach, urwiskach itp.)
Rys. 3. Grunty do rozdysponowania (163,7 tys. ha) wg stanu na 30 listopada 2022 r. w podziale na województwa
